Kutsatzaileak: sedimentuak

Zer dira sedimentuak eta zein da hauen jatorria?


Hainbat iturri ezberdin dituzten metakinak dira, lurrazalaren %75-a estaltzen dute. Arro sedimentarioetan biltzen dira eta denboraren poderioz arroka sedimentarioak sortzen dituzte.

Sedimentuen gehiengoa; mineral zati txikiz, prezipitazio kimikoz sortutako kristalez, izaki bizidunek ekoiztutako partikula mineralizatuez (adibidez oskolak), Harritzarra, uharria, harkoskoa, hartxintxarra, harea, lohia larria, buztina eta abarrez osatua dago.  

Sedimentuen mugimendu ezberdinak bizidun batenarekin konparatu genitzake.

Lehenik eta behin, sedimentuak jaio egiten dira. Sedimentuak sortzen diren lekuari jatorri eskualdea deritzo. Hasieran, arroka zati txikiak edo solutuak izan daitezke.

Partikula hauek garraiatuak izango dira, eta mugitzen diren heinean haziz joango dira. Esan genezake helduz doazela.

Ondoren, sedimentuak lurraren gainazaleko sakonuneetan metatzen dira grabitatearen ondorioz. 

Sedimentuak "hil" eta, lurperatu egiten dira ondoren datozen sedimentuen pisuaren azpian. Pisu honek eragindako presioaren pean hasierako sedimentuak trinkotu egiten dira. Puntu honetan hainbat prozesu kimiko sortzen dira, eta hauen bidez partikulak euren artean itsatsiko dituzten kristalak. Prozesu honi diagenesia deitzen zaio, eta esaten da sedimentuak litifikatu egiten direla.

Mugimendu tektonikoen ondorioz, arro sedimentarioko arrokak gorantz atera daitezke eta meteorizazioen (higaduraren) eragina jasan. Higadura honek zikloa berriz abiatuko du garraiatuak izango diren partikula txikiak sortuz.

Egileak: Amaia eta Miren

Sedimentuen eragina fauna eta floran:

Urak garraiatzen dituen materialak (harea, buztina...), unak indarra galtzean, metatu egiten dira sedimentuak sortuz, eta hauek ibai ertzeetan pilatzean arro sedimentarioak eratzen dituzte. Sedimentu hauek, harea eta buztinaz gain mineral zati txikiz osatuta daude; hala nola, gatz mineralez, eta hauek lurrerako aberatsak bihurtzen dira.

Sedimentuak pixkanaka haziz joaten dira eta partikula horiek ibaiaren korrontearen bidez garraiatuak izaten dira. Ondoren ibai-hondoan edo ertzean kokatuz. 

Normalean, sedimentu hauek landaretzarako onak izaten dira eta zeharka baita faunarako ere. Baina, badira ur kutsatuak ere,metal astunek sedimentuak kutsatzean kutsatzen da bertako ura ere.

Hala ere, ur-korronte lasaia dagoen tokian eta ,malda txikia denean, lurrari propietate ongarriak emango dizkie sedimentuak, eta hau bertako fauna eta florarako ona da. Landaretza emankorra denean beraz, nutriente ugari izango ditu lurrak.

Egilea: Maddi

Gizartearen eragina ibaian

Igartzako presa

 Noiz eta zeinek eraiki zuen presa zaharra? Presa zaharra zertarakoeraiki zuten?

Beasaingo Igartzako jaunak bideratu zuen  XVI. mendean, presa hau egiteko lana, konkretuki Martin Estensorori eraginarazi zion iturgin lana. Presa zaharra honetarako eraikia izan zen: erroten eta burdinolen funtzionamendurako ura desbideratuz, energia dinamikoa sortzen zuen, eta hau horretarako beharrezkoa zen.

Egileak: Miren eta Maddi

Noiz arte egon zen funtzionamenduan?

300 arte iraun zuen funtzionamenduan Igartzako presak, 1982. urteko  urriaren 12an utzi zuen funtzionatzen.

Egileak: Miren eta Maddi

Zein materialez egina zegoen presa berria?

Presa berria “Acarrola”-ko haritzez hornitu zuten egurrezko presa hobetu egin zen presa berria eraikitzean. Presa lekuz aldatu zuten, eta eraikuntzarako baldintzek obra berriko oinarrizko ezaugarriak erakusten dituzte: ur-jauziko ostikoen iskina guztiak harlanduz egin ziren, zimenduek landutako harriz egindako bi ilara zituzten, presaren aurrealde eta alboak kalitate oneko harlagintzez egin ziren eta harriak Zegama, Ataun eta Nafarroako harrobietatik ekarri ziren. Presa berriak, harrizko presak baino aldaketa hobeak jasan zituen. 1845.urtean eraberritu zuten.

Presa zegoenean zein eragin zituen errekan eta bertako animalietan?

Beti ere, ibai batean presa bat izatean, bertako animaliak hondatu egiten dira: ibaiko tenperaturarengatik, emariarengatik, uraren kalitatea degradatzean, errunaldiak galtzeagatik eta presako barrerak arraien migrazioa oztopatzeagatik. Bestalde, arrantzarako errekurtso ugari sortzen dira gordailuan, batzuetan, emankorragoak izaten dira garai batean ibaian egon zirenak baino.

Landareetan, inpaktu gehien habitata galtzean datza, hau, gordailua betetzean gertatzen da. Hara ere, uroiloak, narrastiak eta anfibioak gordailuari esker ugal daitezke.

Egilea: Amaia

Presa kentzeko eta ibaia eraldatzeko kostuak:

Hasiera baten 412.117,99 € -rekin kontatzen zuten obra burutzeko. "CONSTRUCCIONES ITURRIOZ" izan zen obraren egilea. 2010-10-19an, udaletxeak suposatzen zuen 313.677,70 €ko kostua izango zuela BEZik gabe, eta bederatzi egun geroago, hau da, 2012-09-28an, 313.677,70 €ko prezioan (BEZik gabe) ordaindu zioten obragileari. 

Soberan geratu zen diruarekin, ingururuko zelaiak... txukuntzeko erabili zuten.

Presa obretan

"CONSTRUCTORA ITURRIOZ" lanean

Egilea: Amaia

Presari buruzko bideoa: 

http://www.youtube.com/watch?v=CdKxJCqPAkY

- Eztanda ibaia -

Ormaiztegin, ibai naturalik ez dagoenez eta izakiak egindako bi ibai dauzkagunez, hau da, ez naturalak, Eztanda ibaia hautatu dugu lana burutzeko.


1.- Landare estaldura:

Landaretza ez da izugarria, gehienbat; zuhaitz txikiz, hostoz, sasiz eta azeri buztanez osatua dago. Aste hauetan, eurite bortitzak jasaten ari garenez, erreka urez erabat estalia dago. Bestela ere, ez dago nabarmentzeko ezaugarririk.
 

2.- Fauna:

Orain, neguan gaudenez eta hozten hasia denez, animaliak ere, errekatik urruntzen dira. Hala ere, tarteka ikusten dira zenbait animalia: ahateak, arratoiak, saguak, arraiak, zizareak, igelak, zapoak… Orain, esan bezala, ahateak ia ez ditugu ikusten ditugu, tenperatura dela eta.
 

3.- Paretarik?:

Sarreran nabarmendu dugu bezala, izakiak eginiko erreka da. Horregaitik, nahita ez, paretak nonahi aurki ditzakegu. Erreka honek, herri gehiena zeharkatzen du, beraz, toki batzuetan, paretak aurkitzen dira. Adibidez, etxe alboetan.
 

4.- Sentsazioa, lasaitasuna:

Erreka hau, ez dago mendian edo toki isolatu batean, herriko mugimenduak nabaritzen dira bertatik. Beraz, ez du inolako lasaitasun sentsaziorik azaltzen, aurkakoa esan genezake. Trafikoa, hau da, autoak, autobusak, motorrak... herritik igarotzen dira, orduan lasaitasuna ez da nabari. Hala ere, esan genezake, erreka honek baserri inguruko eremuak ere zeharkatzen dituela, beraz bertan lasaitasuna nabariagoa da.
 

5.-Zarata sentsazioa:

Trafikoa bertatik igarotzen da, beraz, zarata sentsazioa sortzen du horrek, eta lehen esan bezala, inolako lasaitasunik ez.